Zaburzenia rytmu serca u kobiet

Zaburzenia rytmu serca obejmują różnorodne anomalie, takie jak tachykardie (przyspieszone bicie serca), bradykardie (spowolnione bicie serca) oraz arytmie, które mogą manifestować się jako nieregularne bicie serca. Nie wszystkie „problemy sercowe” dotykają obie płcie w taki sam sposób. U kobiet często występują odrębności diagnostyczne zaburzeń rytmu serca, które wymagają szczególnej uwagi i zrozumienia. 

Podstawową różnicą jest różnica anatomiczna – serce kobiet jest nieco mniejsze niż serce mężczyzn. Zarówno masa serca, jak i objętość są zwykle mniejsze o ok. 25 – 38% u kobiet. Średnia akcja serca u kobiet jest o 3-5 uderzeń/minutę szybsza w porównaniu z mężczyznami. Dodatkowo kobiety mogą doświadczać nietypowych objawów zaburzeń rytmu serca, takich jak bóle w klatce piersiowej, uczucie duszności, zmęczenie, omdlenia, nudności czy bóle brzucha. Objawy arytmii mogą być maskowane przez zmiany cyklu menstruacyjnego czy objawy menopauzy. Często są mylone z zaburzeniami lękowymi czy depresją („nerwica serca”). W badaniach klinicznych wykazano, że kobiety częściej niż mężczyźni mają zaburzenia rytmu serca przypisywane zaburzeniom psychiatrycznym, a objawy identyfikowane jako stres, napady paniki czy lęk. 

Jednym z metod leczenia zaburzeń rytmu serca jest zabieg ablacji arytmii. W badaniach klinicznych, kobiety również mają dłuższą historię objawowych zaburzeń rytmu przed ablacją niż mężczyźni. Lekarze częściej błędnie interpretowali objawy kobiet jako niepokój, stres, napady paniki czy depresję, opóźniając skierowanie na ablację. Więcej kobiet niż mężczyzn stwierdziło, że nie traktowano ich poważnie podczas konsultacji w sprawie objawów tachykardii. Pacjentki przyjmowane przez lekarki częściej były kierowane na ablację, podczas gdy mężczyźni byli częściej kierowani przez lekarzy płci męskiej.

Hormony płciowe

Kolejnym aspektem są hormony płciowe, które najprawdopodobniej mają wpływ na ekspresję i funkcję kanałów jonowych oraz układ autonomiczny. Ich dokładny mechanizm działania na układ krążenia jest ciągle tematem badań.  Zgodnie z aktualnymi obserwacjami – faza cyklu menstruacyjnego ma wpływ na zaburzenia rytmu serca u kobiet: 

• W okresie przedowulacyjnym, gdy poziomy estrogenów są wysokie, występuje tendencja do szybkich rytmów serca, np. tachykardii nadkomorowych. 
• W okresie poprzedzającym miesiączkę, kiedy poziomy progesteronu są wyższe, może występować bradykardia.
• W ciąży poziomy estrogenów i progesteronu znacznie się zmieniają, co może prowadzić do zwiększonego ryzyka wystąpienia niektórych arytmii (np. migotanie przedsionków może się pojawić/nasilić w trakcie ciąży).
• W okresie menopauzy dochodzi do znacznego spadku poziomu estrogenów. To zjawisko jest związane z większym ryzykiem wystąpienia arytmii, w szczególności migotania przedsionków. 
• Hormonalna terapia zastępcza może wpływać na ryzyko wystąpienia arytmii. Istnieje nieco zwiększone ryzyko migotania przedsionków u kobiet przyjmujących hormonalną terapię zastępczą, zwłaszcza w przypadku długotrwałego stosowania i w przypadku kobiet z istniejącymi czynnikami ryzyka.

Diagnostyka zaburzeń rytmu serca

• Przesiewowe badanie pulsu.
• Badanie elektrokardiograficzne (EKG).
• Holter-EKG (zwykle 24-godzinny).
• Nowoczesne urządzenia, np. zegarki z funkcją monitorowania akcji serca, a nawet zapisu EKG. Należy jednak pamiętać, że służą one jako monitorowanie – a nie jako jednoznaczne rozpoznanie arytmii (wyjątek – zapis jednoodprowadzeniowego EKG z zegarka, który zostanie zinterpretowany przez lekarza).
• Wszczepialny rejestrator arytmii; w wybranych przypadkach.
• Badanie elektrofizjologiczne; w wybranych przypadkach.

Wybrane zaburzenia rytmu serca

U kobiet w wieku > 10 lat (niezależnie od czasu wystąpienia pierwszego objawowego częstoskurczu nadkomorowego) najczęstszym mechanizmem jest częstoskurcz nawrotny w węźle przedsionkowo-komorowym (AVNRT). Dwa okresy największej częstości występowania AVNRT dotyczą faz wzmożonych zmian hormonalnych u kobiet (trzecia dekada – szczyt produkcji żeńskich hormonów płciowych oraz wiek menopauzalny).

Migotanie przedsionków jest częstsze u kobiet niż u mężczyzn, zwłaszcza u starszych pacjentek. Kobiety z migotaniem przedsionków rzadziej poddawane są zabiegom kardiowersji oraz ablacji. Kobiety również rzadziej otrzymują leczenie przeciwkrzepliwe, pomimo większego ryzyko udaru mózgu i zatorowości systemowej (przy istotnie niższym ryzyku wystąpienia poważnego krwawienia w porównaniu z mężczyznami).

Inne wyzwania

Kobiety są niewystarczająco reprezentowane w badaniach klinicznych, w tym dużych randomizowanych badaniach. Należy pamiętać o specyfice chorób sercowo-naczyniowych w tej grupie oraz innych chorób towarzyszących, np. współwystępowanie chorób tarczycy. Co więcej, kobiety rzadziej są leczone zgodnie z wytycznymi oraz mają gorszą kontrolę czynników ryzyka sercowo-naczyniowego. Odsetek kobiet stosujących leki hipolipemizujące jest niższy niż mężczyzn, a statyny i ezetymib są rzadziej przepisywane. Także osiągnięcie docelowych wartości ciśnienia tętniczego oraz regularne przyjmowanie leków hipotensyjnych jest „trudniejsze” u kobiet.

Podsumowanie

Kobiety często doświadczają niespecyficznych objawów zaburzeń rytmu serca, które mogą być przeoczone lub przypisywane są zaburzeniom psychiatrycznym. Dodatkowo zmiany hormonalne mogą wpływać na rytm serca, zwiększając ryzyko wystąpienia arytmii. Edukacja pacjentek, zwiększanie świadomości lekarzy oraz dalsze badania naukowe są niezbędne, aby skutecznie diagnozować i leczyć pacjentki z zaburzeniami rytmu serca. 

dr hab. n. med. Agnieszka Kotalczyk

I Klinika Kardiologii i Angiologii
Śląskie Centrum Chorób Serca w Zabrzu